Με την άδεια της κ. Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου αλλά και σε ανάμνηση και τιμή όλων εκείνων των δασκάλων που ακούραστα και αθόρυβα υπηρετούν το παιδί, μέσα από πολλαπλές και ποικίλες διαδρομές, ανακοινοποιούμε τους παρακάτω στοχασμούς...
Το πρώτο που πρέπει να σημειώσω είναι τούτο: Το γεγονός ότι ο Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου κατόρθωσε σε δύσκολα χρόνια να συνενώσει και να διατηρήσει στους κόλπους του όλους τους αφοσιωμένους στο παιδικό βιβλίο, όσες διαφορές και αν είχαν, όσο διαφορετικά και αν σκέφτονταν – καλλιτεχνικά, πολιτικά, θεωρητικά - είναι προσωπικό του επίτευγμα. Τούτο το θαυμαστό επίτευγμα, το τόσο δύσκολο, το σπάνιο για πνευματικό/πολιτιστικό σωματείο στον τόπο μας, ήταν απόρροια της απέραντης αγάπης που είχε για όσους γράφουν και εικονογραφούν βιβλία για τα παιδιά. Στις τελευταίες σελίδες του πιο αγαπημένου βιβλίου του, που έχει τίτλο Κείμενα και στοχασμοί ενός δασκάλου (Φιλιππότης),γράφει:
«Κάθε άνθρωπος, και στην πιο γεροντική του ηλικία, διατηρεί μέσα του ένα μέρος της ψυχής του της παιδικής. Χαρά σ’ εκείνον που μπορεί να ανιχνεύσει το πολύτιμο αυτό κομμάτι κι ανέπαφο να το διατηρήσει από της ζωής τις εναντιότητες».
«Κανείς δεν μπορεί να σου μάθει την αξία της καλοσύνης πιο καλά από τον κακό, της σιωπής από το φλύαρο, της δικαιοσύνης από τον άδικο, της αρετής από τον ανήθικο και της σοφίας από τον άσοφο. Φτάνει να μάθεις να παρατηρείς».
«Η ζωή για άλλους είναι καθρέφτης και για άλλους είναι παράθυρο. Καθρέφτης γι’ αυτούς που μέσα σ’ αυτήν δεν βλέπουν τίποτ’ άλλο παρά τον εαυτό τους. Παράθυρο για τους άλλους: Μέσα απ’ αυτό βλέπουν τους διπλανούς τους, το συνάνθρωπό τους. Κι από κει απλώνουν προς αυτούς το χέρι για βοήθεια».
«Το μυστικό να πετύχεις στη ζωή και να ευτυχήσεις βρίσκεται, θαρρώ, στην ικανότητά σου να μπορείς να κρατάς το μυαλό σου ψυχρό και την καρδιά σου ολόθερμη».
Ο Κωνσταντίνος Δεμερτζής είχε πραγματικά μια ολόθερμη καρδιά. Κι αυτό ήταν μια μεγάλη επιτυχία στη ζωή – στην ψυχική ζωή. Δεν επεδίωξε δόξες, πλούτη, ανώτατα αξιώματα, δημοσιότητα. Από τα σημαντικότερα έργα του θεωρούσε την αθόρυβη και ακάματη προσφορά του στον Κύκλο του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου.
«Γιατί, αλήθεια, Κύκλος; τον ρώτησα κάποτε για τον τίτλο του Σωματείου μας, που δεν μου άρεσε ιδιαίτερα.
«΄Ετσι τον βάφτισε η Ρένα Καρθαίου» μου αποκρίθηκε. «Και οι άλλοι εμείς συμφωνήσαμε».
Το γιατί συνηγόρησε ο ίδιος το βρήκα πάλι στους στοχασμούς του. Γράφει:
«Σκέφτομαι πως η ιδεατή γραμμή που θα μπορούσε να παραστήσει της ψυχικής ζωής την εικόνα θα ’ταν η καμπύλη. Μάλιστα η καμπύλη στην τελειότητά της, ο κύκλος. Δείχνετ’ έτσι η συνεχής παλινδρόμηση στη ζωή – η μετάβαση από τη δράση στην ησυχία, τη γαλήνη. Από τη ζωή στο θάνατο και από κει πάλι στη ζωή».
O Κωνσταντίνος Π. Δεμερτζής είχε γεννηθεί στη Μικρά Ασία και ήρθε στην Αθήνα σε νηπιακή ηλικία, με την αντάρα της μεγάλης καταστροφής του 1922. Ο ίδιος είχε γράψει:
«΄Οταν οι Τούρκοι μας κυνήγησαν και είχαμε φτάσει στην προκυμαία, η μάνα μου κρατούσε από το ένα της χέρι εμένα – που πρέπει να ήμουν τριών, τεσσάρων ετών – και από το άλλο την αδελφούλα μου, κάπου επτά ετών. Εκείνο που χαράχτηκε βαθιά στη μνήμη μου ήταν ότι κάποια στιγμή ξέφυγε από το χέρι της αδελφής μου μια κούκλα που κρατούσε κι έπεσε στη θάλασσα. Το δυνατό κλάμα της αδελφής μου είναι ακόμη σαν να το ακούω. Κι όταν καμιά φορά σκαλίζω ανάμεσα στις αναμνήσεις εκείνες, λέω ότι αυτό, φαίνεται, ήταν που μ’ έκανε να συγκινηθώ πάρα πολύ και ν’ αγαπήσω έπειτα τα παιδιά και τα προβλήματά τους. Από τότε, ίσως υποσυνείδητα, είχε γραφεί η μοίρα μου: Να στραφώ προς την κατεύθυνση του δασκάλου».
Πράγματι, ως πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, ο Κ.Π. Δεμερτζής υπηρέτησε σε πολλά σχολεία της Μέσης Εκπαίδευσης. Το σχολείο όμως στο οποίο αφιέρωσε τα περισσότερα χρόνια της σταδιοδρομίας του ήταν η Ιταλική Σχολή Αθηνών. Τη διηύθυνε από το 1957 ως το 1983, οπότε συνταξιοδοτήθηκε.
Εκτός από το έργο του στη Μέση Εκπαίδευση, δίδαξε για τρία χρόνια και στην έδρα της Ελληνικής Φιλολογίας, στη Σχολή Εκπαιδευτικών Λειτουργών Επαγγελματικής και Τεχνικής Εκπαίδευσης. Παράλληλα, εξέδωσε τα εκπαιδευτικά βιβλία Μεθοδικές οδηγίες για τις λογοτεχνικές αναλύσεις, Η δομή του γραπτού λόγου, κ.ά.. καθώς και τη συλλογή Παραμύθια της Σμύρνης. Επιμελήθηκε την έκδοση Μεθοδικός οδηγός των αρχαίων Ελληνικών, και ήταν γενικός επόπτης της δεκάτομης παιδικής εγκυκλοπαίδειας Για σας Παιδιά, καθώς και του δίτομου Λεξικού της Δημοτικής. Επίσης, από το 1979 ως το 1981 ήταν συνεργάτης και μέλος της άμισθης συντακτικής επιτροπής του περιοδικού Χελιδόνια του Υπουργείου Παιδείας, για τα παιδιά του Δημοτικού. Συχνότατα άλλωστε μετείχε ως εκπαιδευτικός σύμβουλος σε ραδιοφωνικές εκπομπές.
΄Ομως το βιβλίο που αγάπησε περισσότερο – όπως ο ίδιος ομολογούσε και όπως είπαμε ήδη – ήταν το Κείμενα και στοχασμοί ενός δασκάλου. Είναι το βιβλίο όπου καθρεφτίζεται η αγνή ψυχή και η γλυκύτητα ενός φωτισμένου εκπαιδευτικού και ικανού συμβούλου γονέων, ενός πατέρα στοργικού, ενός πραγματικά σπάνιου ανθρώπου.
Πέρα από την προσφορά του ως εκπαιδευτικού, ανέπτυξε και γενικότερη δράση σε πολιτιστικά και πνευματικά σωματεία: Υπήρξε ιδρυτικό μέλος και στη συνέχεια μέλος των Διοικητικών Συμβουλίων της Φιλικής Εταιρείας Επιστημόνων Καλλιτεχνών, του Ελληνικού Τμήματος της Ευρωπαϊκής Ενώσεων Εκπαιδευτικών και του Συλλόγου προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων. ΄Ηταν επίσης ιδρυτικό μέλος του Διεθνούς Ομίλου Ελληνιστών. Το σωματείο ωστόσο στο οποίο δόθηκε ολόψυχα ήταν ο Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου. Ιδρυτικό του μέλος από το 1969, έγινε Πρόεδρος το 1972, μετά το θάνατο του πρώτου Προέδρου, Γ. Ζομπανάκη, και παρέμεινε Πρόεδρος ως το Μάη του 1990, οπότε αποσύρθηκε λόγω των προβλημάτων της υγείας του. ΄Ολο αυτό το διάστημα, κάθε δύο χρόνια, τα μέλη του Κύκλου ανανέωναν με την ψήφο τους την εμπιστοσύνη που του είχαν. Υπογράμμιζαν τον βαθύ σεβασμό που έτρεφαν για το πρόσωπό του. ΄Εδειχναν την ειλικρινή τους εκτίμηση για την αφοσίωσή του στα ιδανικά του Κύκλου και της ΙΒΒΥ. Επικροτούσαν τον άψογο τρόπο με τον οποίο διοικούσε το σωματείο. Αυτοί ήταν και οι λόγοι για τους οποίους τα μέλη του Κύκλου, στη Γενική Συνέλευσή τους, στα τέλη Μαΐου 1990, τον ανακήρυξαν Επίτιμο Πρόεδρο.
Η καρδιοπάθειά του, που στάθηκε και η αιτία του θανάτου του, παρουσιάστηκε απειλητική το φθινόπωρο του 1989. Από τότε όλοι οι φίλοι, οι μαθητές, οι συνεργάτες του παρακολουθούσαμε με δέος και ανησυχία την πορεία της υγείας του. Ο ποιητής και εκπαιδευτικός Γιώργης Κρόκος μάλιστα, ευαίσθητος πάντα και από τους παλιότερους και καλύτερους φίλους του, έγραψε για την περίσταση ένα ποίημα-προσευχή:
Τον Κωσταντή το Δεμερτζή
Δεν έφταιξε ποτέ του αυτός
κι όσες της φάτνης ο βοσκός
έχει αμαρτίες.
Τον Κωσταντή το Δεμερτζή
Θεέ μου, κάνε τον να ζει
χρόνια και χρόνια.
Τον θεν οι τόσοι στοχαστές
κι οι μαθητές κι οι ποιητές
(συνεχίζεται)
...ως αφιέρωμα στο Έλληνα δάσκαλο...
Κωνσταντίνος Δεμερτζής (1919 - 5.12.1990):
Ο πράος άνθρωπος, ο σοφός δάσκαλος
και οι θησαυροί του (*) – ΜΕΡΟΣ Α’
 |
Λέγεται ότι πολύ συχνά οι θορυβούντες και οι πληθωρικοί, όταν λείψουν από τούτο τον κόσμο, αφήνουν λίγα στους άλλους ν’ ανακαλύψουν και να πουν γι’ αυτούς και το έργο τους. Συχνότατα μάλιστα οι άνθρωποι τούς λησμονούν σε σύντομο χρονικό διάστημα. Αντίθετα, οι αθόρυβοι, οι άξιοι αλλά σεμνοί αφήνουν θησαυρούς αναμνήσεων και πράξεων, που οι άλλοι τους ανακαλύπτουν λίγο λίγο. Κι όσο περνά ο καιρός, όσο κυλούν τα χρόνια, όλο και πιο πολύ τους θυμούνται και τους μνημονεύουν.
΄Ενα ελάχιστο μέρος από τους θησαυρούς που μας άφησε ο αθόρυβος και πολύτιμος Κωνσταντίνος Π. Δεμερτζής θα προσπαθήσω να καταθέσω εδώ, έτσι καθώς αναθυμάμαι περιστατικά από τη ζωή και τη συνεργασία μας στον Κύκλο του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου ( www.greekibby.gr ), Ελληνικού Τμήματος της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα - ΙΒΒΥ ( www.ibby.org ).Το πρώτο που πρέπει να σημειώσω είναι τούτο: Το γεγονός ότι ο Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου κατόρθωσε σε δύσκολα χρόνια να συνενώσει και να διατηρήσει στους κόλπους του όλους τους αφοσιωμένους στο παιδικό βιβλίο, όσες διαφορές και αν είχαν, όσο διαφορετικά και αν σκέφτονταν – καλλιτεχνικά, πολιτικά, θεωρητικά - είναι προσωπικό του επίτευγμα. Τούτο το θαυμαστό επίτευγμα, το τόσο δύσκολο, το σπάνιο για πνευματικό/πολιτιστικό σωματείο στον τόπο μας, ήταν απόρροια της απέραντης αγάπης που είχε για όσους γράφουν και εικονογραφούν βιβλία για τα παιδιά. Στις τελευταίες σελίδες του πιο αγαπημένου βιβλίου του, που έχει τίτλο Κείμενα και στοχασμοί ενός δασκάλου (Φιλιππότης),γράφει:
Να λοιπόν γιατί αγαπούσε τόσο τους δημιουργούς έργων για παιδιά, αφού αυτοί, κατά τεκμήριο, διατηρούν την «παιδικότητά» τους. Την αγάπη αυτή τού την ανταπέδιδαν οι περισσότεροι. Δεν έλειπαν ωστόσο και οι αδιάφοροι, οι κάποιοι που κατάφερναν ακόμη και να τον πικραίνουν. Σε μια τέτοια περίπτωση, όταν κάποιος αναίτια έφτασε στο σημείο να τον προσβάλει – και μάλιστα ενώπιον κοινού – εγώ, όπως και άλλοι πολλοί, ένιωσα μεγάλη αγανάκτηση. «Δεν πειράζει», μου ψιθύρισε. «Μια τέτοια συμπεριφορά μάς βοηθεί να μαθαίνουμε».
Δεν κατάλαβα κείνη τη στιγμή τι ακριβώς εννοούσε. Τώρα όμως, καθώς ανοίγω συχνά το αγαπημένο του βιβλίο για ν’ ακούσω νοερά τη φωνή του, βρίσκω την απάντηση. Γράφει στους «στοχασμούς» του:«Κανείς δεν μπορεί να σου μάθει την αξία της καλοσύνης πιο καλά από τον κακό, της σιωπής από το φλύαρο, της δικαιοσύνης από τον άδικο, της αρετής από τον ανήθικο και της σοφίας από τον άσοφο. Φτάνει να μάθεις να παρατηρείς».
Παρατηρούσε τους ανθρώπους, τους συνεργάτες, τους φίλους ο Κωνσταντίνος Δεμερτζής και τους αποδεχόταν και τους αγαπούσε όπως ήταν, μετα προτερήματα και τα ελαττώματά τους, ακριβώς όπως έκανε και με τα παιδιά, τους μαθητές του. Τούτη η στάση ήταν ιδιαίτερα ευεργετική στη σχέση του με τους εικονογράφους και τους συγγραφείς παιδικών βιβλίων. Γιατί, όπως είναι γνωστό, οι δημιουργοί έργων για παιδιά, σαν «παιδιά» που παραμένουν και οι ίδιοι μέσα τους, έχουν συχνά κάποια «παιδικά» γνωρίσματα-ελαττώματα. ΄Αλλωστε, γενικά οι δημιουργοί – οι καλλιτέχνες – ενώ μπορεί να φτάνουν πολλές φορές στο σημείο να δημιουργούν κάτι εξαίρετο, τέλειο ίσως, είναι σχεδόν ακατόρθωτο να φτιάξουν τέλειο τον εαυτό τους. Ο εγωισμός, η φιλαυτία, το πάθος της προβολής, η δίψα της διάκρισης, η υπερβολική φιλοδοξία – κάποτε σε βαθμό που ν’ αποβαίνει εις βάρος των άλλων δημιουργών - ή ακόμα και ο φθόνος δεν είναι άγνωστα συναισθήματα σε πολλούς δημιουργούς. ΄Ετσι, δεν ήταν λίγες οι φορές που κάποιοι τού παραπονούνταν γιατί δεν πέτυχαν τούτη ή την άλλη διάκριση. ΄Η γιατί δεν ακούγονταν ή δεν προβάλλονταν κι εκείνοι όσο άλλοι, γιατί μίλησε τάχα για μερικούς με κολακευτικότερα λόγια και άλλα παρόμοια. ΄Ηταν φανερό πως τον αδικούσαν. Κι αυτό με θύμωνε. «Μην εκπλήσσεσαι», μου είπε κάποτε. «Για πολλούς ανθρώπους η ζωή είναι καθρέφτης».
΄Ενα τηλεφώνημα διέκοψε τη συζήτησή μας. ΄Αλλα ζητήματα μεσολάβησαν κι εγώ ξέχασα να τον ρωτήσω τι ακριβώς εννοούσε. Το κατάλαβα ξαναδιαβάζοντας αργότερα ένα ακόμη στοχασμό του:«Η ζωή για άλλους είναι καθρέφτης και για άλλους είναι παράθυρο. Καθρέφτης γι’ αυτούς που μέσα σ’ αυτήν δεν βλέπουν τίποτ’ άλλο παρά τον εαυτό τους. Παράθυρο για τους άλλους: Μέσα απ’ αυτό βλέπουν τους διπλανούς τους, το συνάνθρωπό τους. Κι από κει απλώνουν προς αυτούς το χέρι για βοήθεια».
Η ζωή για τον ίδιο ήταν ένας διαρκής αγώνας, μια διαρκής προσφορά στους άλλους. Η καλύτερη μαρτυρία είναι το ογκώδες έργο του, που βοήθησε να μη χαθούν πολύτιμα στοιχεία από τα παλιά περιοδικά ΄Ομηρος, Αποθήκη ωφελίμων γνώσεων, Μελέτη, από το Ημερολόγιο της Μεγάλης Ελλάδος του Γ. Δροσίνη, κ.ά. - πονήματα που εξέδωσε ο Σύλλογος προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων -. ΄Ηταν μια εργασία επίπονη, θαυμαστά συστηματική, που τον υποχρέωνε συχνά να εργάζεται ως τα ξημερώματα, ελαττώνοντας τον ύπνο του σε δυο μονάχα ώρες το εικοσιτετράωρο. ΄Οταν κάποτε του είπα πόσο θαύμαζα το έργο του αυτό και πόσο καμάρωνα για κείνον, μου απάντησε μ’ έναν ακόμη στοχασμό του:
«Δέος σε πιάνει όταν, καμαρώνοντας για κάτι που πέτυχες σημαντικό, αναθυμάσαι πόσο ελάχιστο χώρο κατέχεις στο βραχύβιο τώρα, που βρίσκεται ανάμεσα στο αιώνιο χτες και στο απέραντο αύριο».
Μέρα με τη μέρα, χρόνο με το χρόνο, διαπίστωνα πόση σοφία έκρυβε πραγματικά μέσα του αυτός ο τόσο ευγενικός και διακριτικός εργάτης του πνεύματος. Και θαύμαζα το μυστικό που κατείχε να είναι καλός και συγχρόνως δίκαιος με όλους, σκληρός αλλά και σε αρμονία με τον ίδιο του τον εαυτό, πραγματικά ευτυχής θα τολμούσα να πω. Το αποκαλύπτει κι αυτό στους στοχασμούς του. Λέει:
«Το μυστικό να πετύχεις στη ζωή και να ευτυχήσεις βρίσκεται, θαρρώ, στην ικανότητά σου να μπορείς να κρατάς το μυαλό σου ψυχρό και την καρδιά σου ολόθερμη».
 |
| Από αριστερά: ΄Αλκη Γουλιμή, Κ.Π. Δεμερτζής, Ρένα Καρθαίου |
«Γιατί, αλήθεια, Κύκλος; τον ρώτησα κάποτε για τον τίτλο του Σωματείου μας, που δεν μου άρεσε ιδιαίτερα.
«΄Ετσι τον βάφτισε η Ρένα Καρθαίου» μου αποκρίθηκε. «Και οι άλλοι εμείς συμφωνήσαμε».
Το γιατί συνηγόρησε ο ίδιος το βρήκα πάλι στους στοχασμούς του. Γράφει:
«Σκέφτομαι πως η ιδεατή γραμμή που θα μπορούσε να παραστήσει της ψυχικής ζωής την εικόνα θα ’ταν η καμπύλη. Μάλιστα η καμπύλη στην τελειότητά της, ο κύκλος. Δείχνετ’ έτσι η συνεχής παλινδρόμηση στη ζωή – η μετάβαση από τη δράση στην ησυχία, τη γαλήνη. Από τη ζωή στο θάνατο και από κει πάλι στη ζωή».
«΄Οταν οι Τούρκοι μας κυνήγησαν και είχαμε φτάσει στην προκυμαία, η μάνα μου κρατούσε από το ένα της χέρι εμένα – που πρέπει να ήμουν τριών, τεσσάρων ετών – και από το άλλο την αδελφούλα μου, κάπου επτά ετών. Εκείνο που χαράχτηκε βαθιά στη μνήμη μου ήταν ότι κάποια στιγμή ξέφυγε από το χέρι της αδελφής μου μια κούκλα που κρατούσε κι έπεσε στη θάλασσα. Το δυνατό κλάμα της αδελφής μου είναι ακόμη σαν να το ακούω. Κι όταν καμιά φορά σκαλίζω ανάμεσα στις αναμνήσεις εκείνες, λέω ότι αυτό, φαίνεται, ήταν που μ’ έκανε να συγκινηθώ πάρα πολύ και ν’ αγαπήσω έπειτα τα παιδιά και τα προβλήματά τους. Από τότε, ίσως υποσυνείδητα, είχε γραφεί η μοίρα μου: Να στραφώ προς την κατεύθυνση του δασκάλου».
Πράγματι, ως πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, ο Κ.Π. Δεμερτζής υπηρέτησε σε πολλά σχολεία της Μέσης Εκπαίδευσης. Το σχολείο όμως στο οποίο αφιέρωσε τα περισσότερα χρόνια της σταδιοδρομίας του ήταν η Ιταλική Σχολή Αθηνών. Τη διηύθυνε από το 1957 ως το 1983, οπότε συνταξιοδοτήθηκε.
 |
| Συγχαρητήρια στη Γεωργία Δεληγιάννη-Αναστασιάδη για το Βραβείο "Πηνελόπη Δέλτα" που έλαβε από τον Κύκλο του Ελλ.Παιδικού Βιβλίου στις 2 Απριλίου 1988. |
΄Ομως το βιβλίο που αγάπησε περισσότερο – όπως ο ίδιος ομολογούσε και όπως είπαμε ήδη – ήταν το Κείμενα και στοχασμοί ενός δασκάλου. Είναι το βιβλίο όπου καθρεφτίζεται η αγνή ψυχή και η γλυκύτητα ενός φωτισμένου εκπαιδευτικού και ικανού συμβούλου γονέων, ενός πατέρα στοργικού, ενός πραγματικά σπάνιου ανθρώπου.
Πέρα από την προσφορά του ως εκπαιδευτικού, ανέπτυξε και γενικότερη δράση σε πολιτιστικά και πνευματικά σωματεία: Υπήρξε ιδρυτικό μέλος και στη συνέχεια μέλος των Διοικητικών Συμβουλίων της Φιλικής Εταιρείας Επιστημόνων Καλλιτεχνών, του Ελληνικού Τμήματος της Ευρωπαϊκής Ενώσεων Εκπαιδευτικών και του Συλλόγου προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων. ΄Ηταν επίσης ιδρυτικό μέλος του Διεθνούς Ομίλου Ελληνιστών. Το σωματείο ωστόσο στο οποίο δόθηκε ολόψυχα ήταν ο Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου. Ιδρυτικό του μέλος από το 1969, έγινε Πρόεδρος το 1972, μετά το θάνατο του πρώτου Προέδρου, Γ. Ζομπανάκη, και παρέμεινε Πρόεδρος ως το Μάη του 1990, οπότε αποσύρθηκε λόγω των προβλημάτων της υγείας του. ΄Ολο αυτό το διάστημα, κάθε δύο χρόνια, τα μέλη του Κύκλου ανανέωναν με την ψήφο τους την εμπιστοσύνη που του είχαν. Υπογράμμιζαν τον βαθύ σεβασμό που έτρεφαν για το πρόσωπό του. ΄Εδειχναν την ειλικρινή τους εκτίμηση για την αφοσίωσή του στα ιδανικά του Κύκλου και της ΙΒΒΥ. Επικροτούσαν τον άψογο τρόπο με τον οποίο διοικούσε το σωματείο. Αυτοί ήταν και οι λόγοι για τους οποίους τα μέλη του Κύκλου, στη Γενική Συνέλευσή τους, στα τέλη Μαΐου 1990, τον ανακήρυξαν Επίτιμο Πρόεδρο.
Η καρδιοπάθειά του, που στάθηκε και η αιτία του θανάτου του, παρουσιάστηκε απειλητική το φθινόπωρο του 1989. Από τότε όλοι οι φίλοι, οι μαθητές, οι συνεργάτες του παρακολουθούσαμε με δέος και ανησυχία την πορεία της υγείας του. Ο ποιητής και εκπαιδευτικός Γιώργης Κρόκος μάλιστα, ευαίσθητος πάντα και από τους παλιότερους και καλύτερους φίλους του, έγραψε για την περίσταση ένα ποίημα-προσευχή:
Τον Κωσταντή το Δεμερτζή
Θεέ μου, κάνε τον να ζει
δεκαετίες.Δεν έφταιξε ποτέ του αυτός
κι όσες της φάτνης ο βοσκός
έχει αμαρτίες.
Τον Κωσταντή το Δεμερτζή
Θεέ μου, κάνε τον να ζει
χρόνια και χρόνια.
Τον θεν οι τόσοι στοχαστές
κι οι μαθητές κι οι ποιητές
και τ’ αηδόνια.
(*) Από το βιβλίο μου "Ο Δάσκαλος, ο ΄στρατηγός΄ και η ποιήτρια" (Αθήνα 2001)
