Τα κούλουμα και η λαγάνα

Η Καθαρή Δευτέρα, πέρασε στην συνείδηση του λαού, σαν ημέρα καθαρμού, ημέρα που γιορτάζουμε τα ΚΟΥΛΟΥΜΑ.

 

Την Καθαρά Δευτέρα ξεκινάει η σημαντικότερη περίοδος για την Ορθόδοξη Εκκλησία, η γνωστή σε όλους μας «Σαρακοστή». Η περίοδος όπου οι πιστοί υποβάλλουμε τους εαυτούς μας σε εσωτερική προετοιμασία, προκειμένου να υποδεχτούμε στις καρδιές μας, την Ανάσταση του Χριστού και το Άγιο Πάσχα.

Ο εορτασμός της Καθαράς Δευτέρας θεωρείται ο επίλογος όλων των βακχικών εορτών της αποκριάς, οι οποίες αρχίζουν την ημέρα της Τσικνοπέμπτης και ολοκληρώνονται την Καθαρά Δευτέρα.

Όπως προκύπτει από την ίδια την λέξη, ξεκινάει μία διαδικασία κάθαρσης, η οποία συνδυάζεται απαραιτήτως με νηστεία, η οποία πρέπει να αφορά τόσο στις τροφές μας όσο και στα πάθη μας.

Η έναρξη της νηστείας ξεκινάει την Καθαρά Δευτέρα, διαρκεί 52 μέρες, όσες και οι μέρες νηστείας του Χριστού στην έρημο. Σχετίζεται δε και με την παρασκευή του ψωμιού που τη σημερινή ημέρα ακολουθεί μία διαφορετική, νηστήσιμη συνταγή και ονομάζεται ΛΑΓΑΝΑ.

Η παρασκευή της ΛΑΓΑΝΑΣ είναι ίδια με τα άζυμα, γίνεται δηλαδή χωρίς προζύμι και η παρουσία της σηματοδοτεί την νηστεία των τροφών.

Η πρώτη εβδομάδα της Σαρακοστής ονομάζεται Καθαρά Εβδομάδα και δίνει σε κάθε πιστό τον απαραίτητο χρόνο για να εξαγνιστεί, να καθαριστεί και να προετοιμαστεί για την Ανάσταση του Χριστού.

Η Καθαρή Δευτέρα πέρασε στην συνείδηση του λαού και σαν ημέρα που γιορτάζουμε τα ΚΟΥΛΟΥΜΑ.

ΚΟΥΛΟΥΜΑ ονομάζεται η έξοδος που συνηθίζουμε να πραγματοποιούμε κάθε Καθαρά Δευτέρα στην εξοχή και το πέταγμα του χαρταετού.

Ο Νικόλαος Πολίτης, ο πατέρας της ελληνικής λαογραφίας, θεωρεί ότι η λέξη προέρχεται από το λατινικό Cumulus που σημαίνει αφενός την αφθονία των αγαθών, αφετέρου την λήξη.

Θα μπορούσαμε δηλαδή να θεωρήσουμε ότι τα ΚΟΥΛΟΥΜΑ εκφράζουν τον επίλογο της Απόκριας, που πρέπει να συνοδεύεται από το απαραίτητο γλέντι.

Τα έθιμα της σημερινής ημέρας είναι πολλά και διάφορα.

Κυρίαρχο είναι το πέταγμα του χαρταετού. Στη Νάουσα αναβιώνει το έθιμο «Γενίτσαροι και Μπούλες». Στον Τύρναβο γιορτάζεται το «Μπουρανί». Στο Γαλαξίδι μπορεί κανείς να γιορτάσει μαζί με τους ντόπιους τα «Αλευρομουντζουρώματα». Και βεβαίως σε κάθε γωνιά της πατρίδας, στις πλατείες, στα άλση και στους λόφους οι εκδρομείς είτε οργανωμένα μέσω των Πολιτιστικών Συλλόγων και των Δήμων είτε μεμονωμένα, παρέες-παρέες, δοκιμάζουν τα παραδοσιακά νηστήσιμα εδέσματα και συναγωνίζονται στο πέταγμα του χαρταετού.

Καλή Σαρακοστή!

 

ΟΙ ΑΠΟΚΡΙΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΕΘΙΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Απόκριες ονομάζονται οι τρεις εβδομάδες πριν από τη Μεγάλη Σαρακοστή. Ταυτίζονται με την περίοδο του Τριωδίου, μια κινητή περίοδο στην Ορθόδοξη Χριστιανική παράδοση από την Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου μέχρι την Κυριακή της Τυροφάγου ή Τυρινής.

 

 

Ετυμολογία

Η πρώτη εβδομάδα των Αποκριών που τελειώνει την Κυριακή του Ασώτου, λέγεται και Προφωνή, επειδή παλιά προφωνούσαν, δηλαδή διαλαλούσαν ότι άρχιζαν οι Απόκριες. Η δεύτερη εβδομάδα λέγεται Κρεατινή ή της Κρεοφάγου, επειδή έτρωγαν κρέας και δεν νήστευαν ούτε την Τετάρτη ή την Παρασκευή. Η εβδομάδα αυτή γιορτάζεται με γλέντια και φαγοπότια χωρίς κανένα θρησκευτικό περιορισμό. Η Κυριακή της εβδομάδας αυτής, η Κυριακή της Απόκρεω -και συνεκδοχικά ολόκληρη η περίοδος από την είσοδο του Τριωδίου μέχρι την Καθαρά Δευτέρα- ονομάστηκε έτσι, επειδή συνηθίζεται να μην τρώνε κρέας οι Χριστιανοί, δηλαδή «να απέχουν από το κρέας». Η τρίτη εβδομάδα λέγεται Τυρινή ή της Τυροφάγου, επειδή έτρωγαν γαλακτοκομικά προϊόντα σαν ενδιάμεση κατάσταση μεταξύ κρεοφαγίας και νηστείας, για να προετοιμαστούν σιγά - σιγά για τη νηστεία της Σαρακοστής. Ανάλογη με την ελληνική λέξη Αποκριά είναι και η λατινική λέξη Καρναβάλι (Carneval, Carnevale, από τις λέξεις Carne=κρέας και Vale=περνάει)

Το έθιμο

Απόκριες στην Ελλάδα

Τις μέρες αυτές γίνεται το έθιμο του γλεντιού, της ψυχαγωγίας και του «μασκαρέματος», της μεταμφίεσης, που έχει παραμείνει από παλιές γιορτές της ρωμαϊκής εποχής, τις γιορτές αφιερωμένες στην έκπτωση του θεού Σατούρνους από τον Ήλιο τα Κρόνια «Λουπερκάλια» και «Σατουρνάλια» και από τις αρχαιότερες «Διονυσιακές γιορτές» των Ελλήνων, όπου οι άνθρωποι μεταμφιέζονταν, χόρευαν, τραγουδούσαν πίνοντας κρασί και το κέφι έφτανε στο κατακόρυφο προς τιμή του Διόνυσου.

Παλιότερα το καρναβάλι γινόταν παντού στην Ελλάδα με μασκαράτες ομαδικές, χορούς, γλέντια, σάτιρα και διάφορα ιδιαίτερα έθιμα σε κάθε μέρος. Ήταν ευκαιρία για ξεφάντωμα, κρασί και χίλια δυο πειράγματα. Μεγαλύτερα κέντρα τέτοιου ξεφαντώματος ήταν, όπως και σήμερα, η Πάτρα με το περιβόητο Πατρινό καρναβάλι, που έχει τις ρίζες του στις αρχές του 19ου αιώνα, η Ξάνθη με το ξακουστό πλέον Ξανθιώτικο Καρναβάλι, που γίνεται πόλος έλξης αφού έχει το μεγαλύτερο καρναβάλι των Βαλκανίων με πολλά λαογραφικά στοιχεία, η Πλάκα των Αθηνών, και η Θήβα με τον περίφημο «βλάχικο γάμο» της. Στη Θήβα γίνεται και σήμερα ο «βλάχικος γάμος» που αρχίζει από την Τσικνοπέμπτη και αποτελείται από το προξενιό, το γάμο δυο νέων και τελειώνει με την πορεία των προικιών της νύφης και το γλέντι των συμπεθέρων. Όλες αυτές οι διαδικασίες είναι γεμάτες από σατυρική αθυροστομία, κέφι, γλέντι και χορό. Στην Πάτρα γίνεται το μεγαλύτερο καρναβάλι της Ελλάδας με διάρκεια δύο μηνών και τη τελευταία Κυριακή της αποκριάς γίνεται παρέλαση αρμάτων με επικεφαλής το ομοίωμα του θεού της αποκριάς του «Καρνάβαλου» και ακολουθία διάφορων άλλων έξυπνων μασκαρεμάτων, με τη συμμετοχή 40.000 καρναβαλιστών, και πλήθους επισκεπτών ενώ το κέφι δίνει και παίρνει. Στην Κοζάνη γίνεται το έθιμο του φανού, κατά το οποίο φωτιές και υπαίθρια γλέντια στήνονται σε διάφορες γειτονιές της πόλης. Ένα από τα πιο φημισμένα παραδοσιακά καρναβάλια στον ελλαδικό χώρο είναι και οι "Μπούλες" στη Νάουσα Ημαθίας. Το έθιμο έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα και πιθανότατα έχει σχέση με τελετές φυλετικής μύησης όπως η τελετή ενηλικίωσης κατά την οποία ο νέος, ντυμένος με γυναικεία ρούχα και οδηγούμενος από ανύπανδρους άντρες της φυλής, θα μυηθεί με τη σειρά του στα μυστικά της, θα αποβάλλει τη γυναικεία ενδυμασία και θα μεταμορφωθεί σε άνδρα. Σήμερα μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι στη μακραίωνη ιστορία του το έθιμο μεταπλάθει και παράλληλα ενσωματώνει στα επί μέρους στοιχεία του, την τοπική παράδοση, τους μύθους, τους θρύλους, τα τραγούδια και τους ηρωικούς αγώνες της Νάουσας.

Στην Πλάκα, καθώς και σ' όλα γενικά μέρη, γυρνούν στους δρόμους οι άνθρωποι μεταμφιεσμένοι, μικροί και μεγάλοι, μπαίνουν στα κέντρα, πίνουν, χορεύουν, πειράζονται και γλεντούν. Τα τελευταία χρόνια το Καρναβάλι του Μοσχάτου καταλαμβάνει τη πρώτη θέση μεταξύ των δήμων του λεκανοπεδίου Αττικής.